Poniżej zamieszczamy notatkę przygotowaną na spotkanie, które odbyło się 19.04.2019 w Domu Sąsiedzkim na Ulrychowie (ul. Olbrachta 9).
Historia i najsłynniejsze szkoły demokratyczne
Summerhill School – założona 1921, Wielka Brytania
- Naraz około 45 dzieci ( w czasach Neilla), obecnie ok 100 dzieci w wieku 5-18 lat.
- Szeroki wybór przedmiotów (aż do przygotowania do egzaminów państwowych dla 16 – latków); lekcje grupowe i indywidualne. Nieobowiązkowe lekcje i egzaminy.
- Wolny dostęp do pracowni plastycznej, stolarskiej, komputerowej.
- Przestrzeń, gdzie dzieci mogą się bawić, grać w gry, prowadzić życie towarzyskie, tereny zielonych, gdzie można jeździć na rowerze, budować szałasy, wspinać się na drzewa, palić ogniska, biwakować oraz swobodnie bawić. Jest tam także odkryty basen, kort tenisowy, boisko sportowe, boisko do koszykówki, a w budynku stół do tenisa. Prawo do zabawy.
- Uczniowie sami zaznaczają swoją obecność w szkole, czy wyszli gdzieś niedaleko np. do miasta, czy wyjechali np. do rodziców na weekend. Społeczność szkoły jasno określa zasady wychodzenia poza teren szkoły.
- Zebranie szkolne, szkolny Rzecznik Praw Obywatelskich, zebranie ustala prawa obowiązujące w szkole (cała książeczka zasad), rozstrzyga w kwestiach łamania zasad, domagania się przez kogoś swoich praw; nakłada kary w tym kary pieniężne, np. odkupienie komuś popsutej rzeczy, grzywna.
Sudburry Valley School – założona 1968, Stany Zjednoczone
- Naraz ok. 120 dzieci.
- Nie ma stałej oferty zajęciowej, są organizowane różne warsztaty, dyskusje, projekty.
- Zebranie Szkolne – stanowiące prawa obowiązujące całą społeczność – każde dziecko i każdy dorosły ma 1 głos.
- Komisja sprawiedliwości – przedstawiciele każdej grupy wiekowej (w tym dorosłych), przewodniczący i sekretarz – egzekwują prawa.
- Komisje, korporacje, urzędy – nawet 30 funkcjonujących w jednym czasie, każdy uczeń może starać się o urząd; odciążają zebranie szkolne, zajmując się konkretną sprawą np. biblioteką, kodeksem szkolnym, organizacją zabaw i wycieczek.
- Pracownicy szkoły są w cieniu – nie wychodzą do uczniów z propozycjami zajęć, zabaw, załatwienia jakichś spraw. Uczniowie mogą prosić ich o pomoc w rozwiązaniu jakiejś sprawy, pomoc w nauce, zorganizowanie jakiegoś kursu.
Na świecie istnieje już ponad 200 szkół deomokratycznych, a w Polsce kilkanaście.
W Polsce powstaje coraz więcej szkół demokratycznych jako odpowiedź na:
- uprzedmiotowienie dziecka w tradycyjnej szkole
- konflikt wartości między domem a szkołą
- niski rozwój kompetencji społecznych w tradycyjnej szkole
-
niską efektywność nauki w
tradycyjnej szkole
- dzieci tracą czas na administrację np. sprawdzanie obecności oraz ze względu na niezindywidualizowane tempo
- przeładowany program powodujący podejście „zakuć-zdać-zapomnieć”
- lęk o najmłodsze dzieci w szkole (5 i 6 latki)
-
„traumy”
- szkoła nie tworzy społeczności, a pomiędzy lekcjami żyje własnym życiem – gnębienie dzieci przez inne dzieci
- przemęczenie spowodowane przeładowaniem nauką, nie nadążaniem za tempem
- dzieci nie mają dzieciństwa – są jak pracownicy fabryki
Na jakich zasadach to działa w Polsce?
Większość szkół demokratycznych nie jest szkołą w rozumieniu prawa oświatowego. Względem prawa są to jakby kluby dziecięce, zajęcia dodatkowe. Działają na zasadach działalności gospodarczej lub jako stowarzyszenia/fundacje.
Dzieci uczęszczające do takiej szkoły są w trybie edukacji domowej. Mają swoją „szkołę macierzystą”, w której zdają coroczne egzaminy z podstawy programowej. Każde dziecko w Polsce może przejść w tryb edukacji domowej – wymaga to podania od rodziców, oświadczeń o zapewnieniu warunków do nauki i przystąpieniu do egzaminów, opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej (nie musi być pozytywna, musi po prostu być). Decyzję o przyjęciu w tryb edukacji domowej podejmuje dyrektor szkoły. Są szkoły które praktycznie automatycznie przyjmują uczniów do edukacji domowej, a nawet takie które w praktyce nie mają żadnych innych uczniów.
Szkoła zasilana relacjami
Różnowiekowa grupa
- dzieci uczą się od siebie nawzajem
- młodsi czerpią przykład ze starszych
- starsi działają bardziej odpowiedzialnie, mając młodszych kolegów
Relacja z dorosłymi
- dzieci uczą się w relacji
Społeczność
- każdy członek społeczności jest równy, bez względu na wiek
- społeczność wspólnie ustala zasady, zasady powstają ze względu na potrzeby jej członków i pojawiające się sytuacje
- społeczność wspólnie podejmuje wybory np. gdzie idziemy na wycieczkę, czy organizujemy jakąś imprezę i jak to robimy
- w społeczności mogą pojawiać się różne (pełnione czasowo) funkcje np. sekretarz, przewodniczący zebrań, dyżurni pilnujący ciszy nocnej
Wolność – a może samowola i anarchia?
2 obszary wolności:
| WOLNOŚĆ SPOŁECZNA | WOLNOŚĆ „NAUKOWA” |
| Różne podejścia i różny nacisk na te kwestie: Konstruowanie zasad razem z dziećmi, jednak zasady są Przymus udziału w spotkaniach społeczności np. kręgach i zebraniach Respektowanie granic indywidualnych i asertywne wyrażanie własnych granic Wolność wypowiedzi |
Różne
możliwe podejścia:
brak
zajęć – wszystkie aktywności tworzą dzieci
zajęcia
lekcyjne nieobowiązkowe
przymus
wybrania iluś zajęć z listy do wyboru
część
zajęć obowiązkowa, część do wyboru lub nieobowiązkowa
*wszystkie dzieci obowiązuje coroczny egzamin z podstawy programowej |
Każda szkoła demokratyczna jest inna. W każdej możemy spotkać różne podejście do kwestii wolności. Będą i takie gdzie panuje całkowita wolność społeczna, a lekcje są obowiązkowe, jak i takie gdzie obowiązują zasady społeczności, ale kwestia edukacji jest indywidualną sprawą.
Rola swobodnej zabawy
- dzieci mają dzieciństwo
-
głęboki
sens swobodnej zabawy
- naturalny rozwój kompetencji miękkich – komunikacji, asertywności, kreatywności, ustalania zasad, pracy w grupie
- daje poczucie sprawczości, odpowiedzialności, buduje poczucie własnej wartości
- przestrzeń uczy – możliwość wyboru różnych form aktywności ruchowej, różnych gier, zabawek „edukacyjnych”, książek
- uczenie się młodszych dzieci od starszych, starsze dzieci często w roli lidera, jednocześnie każdy może w jednej zabawie być liderem, w innej nie (rola ta nie jest stała)
Wsparcie dla dzieci ze specyficznymi trudnościami i potrzebami edukacyjnymi
Kwestie na które trzeba zwrócić uwagę:
- dzieci z zespołem Aspargera potrzebują rytmu dnia, konkretnych zasad
- przebodźccowanie
- dorośli – ich kompetencje, poczucie bezpieczeństwa w pracy z dziećmi z takimi trudnościami (np. wybuchy agresji u dziecka)
Co może dać dzieciom szkoła demokratyczna?
- Indywidualizację nauki – dostosowanie tempa, przerw, pozycji do nauki, metod
- Ukierunkowanie zainteresowań – skupienie się na tym co naprawdę dziecko interesuje, nie tracenie takiej ilości czasu na rzeczy nie interesujące
- Stałość – kameralna przestrzeń, dostępni Ci sami dorośli wspierający dzieci, społeczność a nie ogromna nieznana grupa
- Rozwój kompetencji społecznych – zebrania, kręgi, naturalne rozwiązywanie konfliktów w grupach dziecięcych, dużo mówienia o emocjach, odwoływania się do współstanowionych zasad społeczności.